Zanim poznamy odpowiedź na to pytanie, wyjaśnimy kilka kluczowych definicji, tj. co to jest upadłość konsumencka oraz kiedy konsument jest niewypłacalny.
Upadłość konsumencka – co to jest?
„Upadłość konsumencka” czy „Upadłość osoby fizycznej” są to potoczne nazwy postępowania sądowego przewidzianego dla osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej (konsumentów), którzy nie są w stanie własnymi środkami pokryć zaciągniętych wcześniej długów – innymi słowy są w stanie niewypłacalności. W praktyce stan ten oznacza, że konsument nie ma środków finansowych aby jednocześnie normalnie funkcjonować i spłacać w tym samym czasie kredyt lub inne zobowiązania. Przykładowo, jeżeli taka osoba przeznaczałaby całe swoje dostępne środki na spłatę zobowiązań finansowych, to w konsekwencji nie stać by ją było na zakup jedzenia lub innych niezbędnych do życia produktów.
Upadłość konsumencką regulują przepisy Ustawy Prawo Upadłościowe.
Celem takiego postępowania jest, aby konsumenci, którzy stali się niewypłacalni mogli oddłużyć się ze swoich długów przy jednoczesnym sprawiedliwym potraktowaniu wierzycieli niewypłacalnej osoby fizycznej.
Upadłość konsumencka ma być zatem rozwiązaniem, które będzie kompromisem pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem. Z jednej strony osoba z nadmiernym zadłużeniem, którego nie jest w stanie spłacić będzie miała możliwość nowego startu w życiu, z drugiej zaś strony, wierzyciele zostaną spłaceni w największym stopniu na jaki pozwala sytuacja i możliwości osoby zadłużonej.
Do ogłoszenia upadłości konsumenckiej może dojść tylko po złożeniu odpowiedniego wniosku. Nie ma możliwości ogłoszenia upadłości osoby fizycznej „z urzędu”.
Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może złożyć zarówno osoba fizyczna, która nie prowadzi działalności gospodarczej oraz osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą.
Osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej (tzn. jako konsument a nie przedsiębiorca) już następnego dnia po dniu wykreśleniu z rejestru przedsiębiorców CEIDG. Podkreślenia wymaga, że chodzi o wykreślenie a nie zawieszenie prowadzenia działalności gospodarczej.
Najprościej: upadłość osoby fizycznej/upadłość konsumencka, jak sama nazwa wskazuje dotyczy osób fizycznych, które stały się niewypłacalne. Zanim jednak wytłumaczymy co znaczy niewypłacalność, wskazać należy kilka istotnych informacji.
Upadłość konsumencka – warunki:
Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej osoby fizycznej jest pismem procesowym, które musi spełniać szereg wymagań formalnych, a przede wszystkim zawierać:
- imię i nazwisko dłużnika, miejsce zamieszkania, adres oraz numer PESEL, a jeżeli dłużnik nie posiada numeru PESEL – inne dane umożliwiające jego jednoznaczną identyfikację
- NIP dłużnika, jeżeli dłużnik miał taki numer w ciągu ostatnich dziesięciu lat przed dniem złożenia wniosku
- wskazanie miejsc, w których znajduje się majątek dłużnika (informacja o dokładnym adresie)
- wskazanie okoliczności, które uzasadniają wniosek oraz ich uprawdopodobnienie np. poprzez przedłożenie zaświadczeń o stanie zdrowia, wyroków, pism od komorników i wierzycieli, umów pożyczek i kredytów
- aktualny i zupełny (a więc obejmujący cały majątek) wykaz majątku dłużnika z szacunkową wyceną jego składników – może to być wycena dokonana samodzielnie np. poprzez porównanie ze średnimi cenami danego rodzaju składników majątkowych widniejącymi na portalach internetowych
- spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty – dotyczy to zarówno wierzytelności wymagalnych, jak i niewymagalnych
- spis wierzytelności spornych z zaznaczeniem w jakim zakresie dłużnik kwestionuje istnienie wierzytelności – dotyczy to wierzytelności, której istnienie bądź wysokość konsument kwestionuje, przy czym umieszczenie takiej wierzytelności na liście wierzytelności spornych nie stanowi jej uznania
- listę zabezpieczeń ustanowionych na majątku dłużnika wraz z datami ich ustanowienia – chodzi w szczególności o hipoteki, zastawy oraz zastawy rejestrowe
- informację o osiągniętych przychodach oraz o kosztach, które dłużnik ponosił na utrzymanie swoje oraz osób pozostających na jego utrzymaniu, w ciągu ostatnich sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku. Do wniosku warto dołączyć kopię umowy o pracę, umowy cywilnoprawnej albo odcinek wypłaty ostatniej renty/emerytury, a także rachunków za opłaty – będzie to stanowiło uprawdopodobnienie informacji zawartych we wniosku o ogłoszenie upadłości w zakresie tych wydatków/przychodów
- informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były nieruchomości, akcje lub udziały w spółkach
- informację o czynnościach prawnych dokonanych w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były ruchomości, wierzytelności lub inne prawa, których wartość przekracza 10 000 zł
- oświadczenie o prawdziwości danych zawartych we wniosku.
W przypadku upadłości osoby fizycznej istotne jest to, że bez znaczenia jest ilość wierzycieli. Osoba fizyczna może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości nawet gdy ma tylko jednego wierzyciela. Dopuszczalne jest również ogłoszenie upadłości konsumenckiej osoby fizycznej która zmarła – tak to jest możliwe, ale o tym w dalszych wpisach. W przeciwieństwie do upadłości przedsiębiorcy, w upadłości konsumenckiej nie ma znaczenia również jak długo trwa stan niewypłacalności oraz czy majątek dłużnika wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania. Bez znaczenia jest również fakt, że majątek osoby fizycznej obciążony jest np. hipoteką w takim stopniu, że pozostały jej majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.
Kiedy konsument jest niewypłacalny?
Przepis ustawy prawo upadłościowe, stanowi, że konsument jest niewypłacalny, gdy traci zdolności do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Oczywiście nie chodzi tu o sytuację w której konsument dopuszcza do jednorazowej zaległości. Chodzi tu o sytuacje, w których osoba fizyczna w każdym kolejnym miesiącu nie wykonuje zobowiązań pieniężnych, co powoduje zwiększanie się zadłużenia. Przy czym, pobudki dla których konsument nie wykonuje swoich zobowiązań, na dzień ogłoszenia upadłości są obojętne. Tą okoliczność sąd będzie badała na etapie sporządzania planu spłaty. Bezwzględnym warunkiem ogłoszenia upadłości jest zatem zaistnienie stanu niewypłacalności
Przy ogłaszaniu upadłości konsumenckiej nie brany jest również pod uwagę stan majątku dłużnika. Oznacza to, że upadłość osoby fizycznej jest ogłaszana również w przypadku, gdy nie posiada on żadnego majątku i nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia. Obojętny jest również termin powstania niewypłacalności. O ile przedsiębiorcy mają obowiązek złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości w terminie trzydziestu dni od wystąpienia podstawy do ogłoszenia upadłości, o tyle takiego obowiązku nie mają konsumenci. Innymi słowy, wniosek o ogłoszenie upadłości mogą złożyć również osoby fizyczne, które podpadły w stan niewypłacalności nawet kilka lat wstecz.
Jakie są koszty ogłoszenia upadłości konsumenckiej osoby fizycznej?
Upadłość konsumencka osoby fizycznej nie wiąże się z wysokimi kosztami. Osoba zainteresowana skorzystaniem z pomocy upadłości konsumenckiej jest zobowiązana jedynie do opłacenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Jest to opłata w wysokości 30 zł. To jedyne koszty upadłości konsumenckiej z jakimi musi się liczyć osoba zadłużona. Jest to opłata stała – jej wysokość nie ulega zmianie w zależności od takich okoliczności jak np. liczba wierzycieli czy wysokość zadłużenia. Na etapie składania wniosku o ogłoszenie upadłości, czy już w trakcie trwania postępowania nie będzie konieczności uiszczania dodatkowych kosztów, zaliczek czy opłat. Do wniosku o ogłoszenie upadłości należy dołączyć dowód uiszczenia opłaty od wniosku.
Koszty prowadzonego postępowania upadłościowego na etapie składania wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej są obojętne. Gdy w skład masy upadłości wchodzi majątek, to najprawdopodobniej, po jego likwidacji część środków finansowych, która zostanie uzyskana, np. z tytułu sprzedaży, zostanie przeznaczona na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego. Natomiast w sytuacji gdy, w masie upadłości brak jest płynnych funduszów pozwalających na pokrycie kosztów postępowania lub środki uzyskane z likwidacji majątku dłużnika nie pozwalają na pokrycie części lub całości kosztów postępowania upadłościowego, to są one pokrywane tymczasowo ze środków Skarbu Państwa. ALE Syndyk jest zobowiązany do zwrotu kwot wypłaconych ze Skarbu Państwa niezwłocznie po wypływie funduszów do masy upadłości. Ponadto, praktykowane jest działanie, polegające na zobowiązaniu dłużnika do pokrycia niezaspokojonych kosztów postępowania upadłościowego w ramach planu spłaty, który ustalany po zakończeniu likwidacji majątku.
Czy upadłość konsumencka dotyczy wszystkich długów?
Istnieją pewne ograniczenia czasowe i rodzaje długów, które mogą być objęte postępowaniem upadłościowym.
Po pierwsze, upadłość dotyczy tylko długów powstałych przed dniem ogłoszeniem upadłości (tj. dniem wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości). Oznacza to, że wszystkie zobowiązania, które powstaną po tej dacie należy regulować samodzielnie w terminach ich płatności, np. opłata za brak biletu w komunikacji miejskiej, mandat za nieprawidłowe parkowanie itp. Być może w związku z tym będzie konieczna zmiana standardu życia i bardziej oszczędne gospodarowanie swoimi środkami.
Zaznaczyć jednak trzeba, że upadły nie będzie musiał ponosić opłat związanych z tymi składnikami swojego majątku, który będzie podlegał spieniężeniu w toku postępowania upadłościowego (jeśli opłaty te nie wynikają bezpośrednio z użytkowania mienia przez upadłego). Przykładowo:
- jeśli upadły posiada samochód to po dniu ogłoszenia upadłości opłaty z tytułu ubezpieczenia OC będą stanowiły koszty postępowania i to syndyk będzie odpowiedzialny za ich uiszczenie,
- jeśli upadły posiada nieruchomość to po dniu ogłoszenia upadłości opłaty z tytułu np. podatku od nieruchomości będą stanowiły koszty postępowania i to syndyk będzie odpowiedzialny za ich uiszczenie, jednak opłaty związane ze zużyciem wody czy energii elektrycznej powinny być opłacane przez upadłego.
Postępowaniem upadłościowym nie mogą być objęte zobowiązania z tytułu:
- Alimentów – nie można umorzyć długów, które wynikają z orzeczonego świadczenia alimentacyjnego. Upadłość konsumencka nie chroni zatem osób uchylających się od płacenia tego świadczenia. Przykładowo, jeśli ojciec dziecka uchyla się od płacenia alimentów, a następnie ogłosi upadłości to jego długi z tego tytułu nie będą mogły być umorzone. Wciąż będzie zobowiązany do zapłaty całej kwoty tego świadczenia.
- Rent i odszkodowań – nie można umorzyć długów, które stanowią rekompensatę za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci,
- Spraw karnych i wykroczeniowych – nie można umorzyć długów, których źródłem jest orzeczenie przez sąd: grzywny, obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, nawiązki, zobowiązania do naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia,
- Długów umyślnie zatajonych – nie można umorzyć długów, których upadły umyślnie nie ujawnił, jeżeli wierzyciel nie brał udziału w postępowaniu.
Oznacza to, że wyżej wskazane zobowiązania nie mogą zostać umorzone w ramach upadłości konsumenckiej. Umorzenie wyżej wskazanych zobowiązań byłoby niesprawiedliwe społecznie ze względu na charakter jaki mają one pełnić. Upadłość konsumencka nie jest zatem sposobem na uniknięcie odpowiedzialności i konsekwencji, które wiążą się z wyżej wskazanymi zobowiązaniami.
Kiedy zostanie ogłoszona upadłość osoby fizycznej?
Jak już złożymy wniosek, to nie pozostaje nam nic innego jak czekać – ale jak długo? To trudne pytanie, ponieważ czas rozpoznawania wniosku zależy tylko i wyłączenie od danego sądu.
Wniosek o ogłoszenie upadłości zostanie rozpoznany przez sąd, a konkretnie przez wyznaczonego do tego sędziego.
Sąd powinien rozpoznać wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej w ciągu 2 miesięcy od dnia jego złożenia, jednak w praktyce, zwłaszcza w dużych miastach, może to trwać dłużej – nawet do pół roku.
W sytuacji, gdy sąd będzie miał jakieś wątpliwości co to treści wniosku i zechce o coś dopytać może przeprowadzić posiedzenie, na które wezwie dłużnika celem złożenia dodatkowych wyjaśnień. Praktyka pokazuje jednak, że w obecnie obowiązującym stanie prawnym, rozwiązanie to stanowi rzadkość.
Jeśli jednak dłużnik zostanie wezwany na posiedzenie nie powinno to wywoływać u niego stresu, nie jest to nic niepokojącego. Dłużnik będzie musiał jedynie doprecyzować informacje zawarte we wniosku.
Wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej powinien być sporządzony na formularzu określonym w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości (wzór wniosku znajdziesz tutaj, omówienie jak wypełnić wniosek znajdziesz tutaj).
Warto zaznaczyć, że złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej na formularzu jest obowiązkowym warunkiem ogłoszenia upadłości. Nie ma możliwości napisania własnego pisma do sądu z prośbą o ogłoszenie upadłości.
Jeżeli wniosek zostanie błędnie wypełniony lub nie zostanie opłacony sąd wyśle do wnioskodawcy wezwanie, w którym wskaże co należy poprawić lub uzupełnić. Termin na odpowiedź będzie wynosił 7 dni.
Uwzględniając wniosek o ogłoszenie upadłości sąd wyda postanowienie o ogłoszeniu upadłości. Od tego momentu osoba zadłużona będzie określana w postępowaniu upadłościowym jako „upadły”.
Postanowienie o ogłoszeniu upadłości zostanie doręczone pocztą na adres do korespondencji, który był wskazany we wniosku. Dodatkowo informacja o ogłoszeniu upadłości zostanie obwieszczona w Krajowym Rejestrze Zadłużonych.
I co dalej po ogłoszeniu upadłości ?
Należy pamiętać, że złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej i ogłoszenie upadłości nie oznacza oddłużenia. To dopiero początek drogi do uwolnienia się od długów, dlatego niezwykle ważne jest to, jak dłużnik ją rozpocznie.
Po ogłoszeniu upadłości, dalsze czynności prowadzi już syndyk. W praktyce niejednokrotnie zdarza się, że syndyk szybciej kontaktuje się z upadłym niż zostanie mu doręczone postanowienie o ogłoszeniu upadłości.
Syndyk jest osobą wyznaczaną przez sąd jednocześnie z wydaniem w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości. Syndyk jest ważną postacią w postępowaniu upadłościowym, ponieważ to on będzie inicjował większość czynności w sprawie.
Do jego głównych zadań należy przejęcia zarządu nad majątkiem upadłego, dokonanie jego sprzedaży oraz przekazanie otrzymanych środków wierzycielom.
Z dniem ogłoszenia upadłości, majątek upadłego staje się tzw. masą upadłości.
W postępowaniu upadłościowym co do zasady cały majątek upadłego zostanie spieniężony i rozdzielony przez syndyka pośród wierzycieli.
Wierzyciele będą mieli 30 dni od obwieszczenia o upadłości w Krajowym Rejestrze Zadłużonych na zgłoszenie swoich wierzytelności syndykowi.
Po dokonaniu sprzedaży całego majątku oraz upływie terminu do zgłaszania się wierzycieli syndyk przystępuje do sporządzenia dokumentu o nazwie „projekt planu spłaty wierzycieli”.
Jest to dokument, który stanowi podsumowanie całego postępowania upadłościowego. Syndyk wymieni w nim wszystkich wierzycieli, którzy zgłosili się do postępowania, wskaże sposób rozdysponowania środków uzyskanych ze sprzedaży majątku, a także zaproponuje jaką kwotę i przez jaki czas upadły powinien spłacać w ramach planu spłaty wierzycieli.
Następnie, opracowany przez siebie projekt planu spłaty wierzycieli syndyk prześle do upadłego oraz wierzycieli z prośbą o ustosunkowanie się do niego. Po uzyskaniu stanowiska upadłego i wierzycieli projekt zostanie skierowany do sądu. Następnie to sąd zdecyduje jak zakończyć postępowanie sądowe.
Postępowanie upadłościowe może zostać zakończone przez sąd na cztery sposoby:
- Sąd może wydać postanowienie o ustaleniu planu spłaty wierzycieli;
- Sąd może wydać postanowienie o umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty wierzycieli;
- Sąd może wydać postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli;
- Sąd może wydać postanowienie o odmowie ustalenia planu spłaty wierzycieli albo umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli lub warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli
Obecnie kwestia zawinienia dłużnika, czyli tzw. moralność płatnicza dłużnika będzie przez sąd brana pod uwagę dopiero w toku postępowania upadłościowego dłużnika, przy okazji podejmowania decyzji w przedmiocie ustalenia planu spłat wierzycieli albo umorzenia lub warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłat. Zmiana prawa upadłościowego z dnia 24 marca 2020 r. skutkowała również wydłużeniem okresu, na jaki maksymalnie może zostać ustalony plan spłaty z 36 miesięcy do 84 miesięcy. Wydając rozstrzygnięcie w zakresie planu spłaty sąd bierze pod uwagę, w szczególności możliwości zarobkowe upadłego, konieczność utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu oraz ich potrzeby mieszkaniowe, wysokość niezaspokojonych wierzytelności oraz stopień zaspokojenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym.
Podsumowanie:
- wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może złożyć osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą;
- ogłoszenie upadłości konsumenta bez majątku jest możliwe;
- w przypadku upadłości konsumenckiej istotne jest to, że bez znaczenia jest ilość wierzycieli. Osoba fizyczna może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości nawet gdy ma tylko jednego wierzyciela;
- koszt upadłości konsumenckiej – złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej to 30,00 zł;
- z dniem ogłoszenia upadłości cały majątek konsumenta stanie się masą upadłości, a zarząd nad nią przejmie syndyk;
Korzyści dla dłużnika związane z upadłością konsumencką:
- brak długów – oddłużenie,
- komfort psychiczny – spokój i odprężenie psychiczne,
- życie na nowo,
- zawieszenie postępowań egzekucyjnych,
- zawieszenie postępowań sądowych,
- zawieszenie postępowań windykacyjnych i przedsądowych,
- zatrzymanie naliczania odsetek,
- możliwość otrzymania wsparcia w zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych upadłego, jeżeli upadły posiadał lokal mieszkalny bądź dom jednorodzinny (również w majątku wspólnym małżeńskim), który stanowi składnik masy upadłości,
- wzmocnienie pozycji dłużnika wobec jego wierzycieli.
Autor:
Przemysław Wierzbicki | doradca restrukturyzacyjny
Masz pytania? Napisz do nas – [email protected]
