Uproszczona, pozasądowa forma otwarcia i prowadzenia postępowania o zatwierdzenie układu, a także przewidziana w przypadku dokonania obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego ochrona kluczowych umów i ochrona przeciwegzekucyjna skłaniają zagrożonych niewypłacalnością przedsiębiorców do coraz częstszego sięgania po to rozwiązanie. Jakkolwiek postępowanie o zatwierdzenie układu jest najczęściej otwieranym postępowaniem restrukturyzacyjnym, tak należy zwrócić uwagę na to, że słuszne założenia ustawodawcy co do jego prowadzenia nie są w pełni realizowane. Liczne wątpliwości związane są m.in. z zapewnieniem pełnej ochrony przeciwegzekucyjnej na czas postępowania.
Regulacja ustawowa
Zgodnie z treścią art. 226e Ustawy z dnia 15 maja 2015 r. Prawo Restrukturyzacyjne (Dz.U. z 2022 r. poz. 2309) (dalej jako: „PR”) w okresie wskazanym w art. 226d PR, tj. od dnia dokonania obwieszczenia, o którym mowa w art. 226a ust. 1, do dnia prawomocnego umorzenia postępowania w przedmiocie rozpoznania wniosku o zatwierdzenie układu albo zakończenia postępowania o zatwierdzenie układu, przepisy art. 256 i art. 312 stosuje się odpowiednio.
Odpowiednie stosowanie art. 312 PR oznacza, że postępowanie egzekucyjne skierowane do majątku dłużnika wszczęte przed dniem obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem tegoż obwieszczenia. Nadto, od chwili obwieszczenia w Krajowym Rejestrze Zadłużonych (dalej jako: „KRZ”) o ustaleniu dnia układowego skierowanie egzekucji do majątku dłużnika oraz wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia lub zarządzenia zabezpieczenia roszczenia na majątku dłużnika jest niedopuszczalne po dniu obwieszczenia.
Aktywacja ochrony przeciwegzekucyjnej określonej w art. 312 PR następuje już w dniu dokonania obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego. Czas trwania ochrony jest limitowany. Po pierwsze trzeba mieć na uwadze, że skutki obwieszczenia wygasają z mocy prawa, jeżeli w terminie czterech miesięcy od dnia dokonania obwieszczenia dłużnik nie złoży do sądu wniosku o zatwierdzenie układu. Oczywiście wygaśnięcie skutków obwieszczenia dotyczy również ochrony przed egzekucją. Tym samym, jeżeli w terminie czterech miesięcy dłużnik nie uzyska aprobaty swoich propozycji układowych przez wierzycieli, to jego ochrona przed egzekucją upadnie.
W związku z powyższym, w toku postępowania restrukturyzacyjnego, tj. postępowania o zatwierdzenie układu, następuje z mocy prawa, ograniczenie praw wierzycieli, które wygląda następująco:
- skierowanie egzekucji do mienia służącego prowadzeniu przedsiębiorstwa dłużnika oraz do mienia dłużnika – jest niedopuszczalne,
- wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia lub zarządzenia zabezpieczenia roszczenia na wyżej wymienionym majątku – jest niedopuszczalne,
- już prowadzone postępowanie egzekucyjne skierowane do wyżej wymienionego majątku – ulega zawieszeniu z mocy prawa,
- zajęcia dokonane przed dniem układowym – zostają uchylone, jeżeli jest to konieczne do dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika.
Co istotne, ochrona jest skuteczna również przeciwko tym wierzycielom, którzy są zabezpieczeni rzeczowo na majątku dłużnika (hipoteka, zastaw). Innymi słowy, nawet jeżeli wierzycielem jest np. bank, który spłatę kredytu zabezpieczył ustanowieniem hipoteki na nieruchomości będącej własnością dłużnika, to w przypadku wdrożenia przez dłużnika postępowania o zatwierdzenie układu ów bank nie będzie mógł ani wszcząć, ani prowadzić egzekucji z nieruchomości obciążonej hipoteką.
Z uzasadnienia do wprowadzenia art. 226 e PR do ustawy wynika, że „Rozwiązanie to zwiększy szanse na osiągnięcie celów postępowania o zatwierdzenie układu przez ograniczenie swobody woli kontrahenta dłużnika w zakresie wykonywania uprawnień kształtujących, skutkujących rozwiązaniem niektórych rodzajów stosunków prawnych z dłużnikiem. (Szersze omówienie odpowiedniego zastosowania art. 256 PR zostanie omówione w kolejnym wpisie na stronie https://wierzbicki.dris.pl/ )
Również w celu zwiększenia szans na osiągnięcie celów postępowania o zatwierdzenie układu projektowany przepis przewiduje wstrzymanie egzekucji na czas prowadzenia negocjacji w celu zawarcia układu i wiąże się z ograniczeniem czasu trwania postępowania do 4 miesięcy (arg. ex art. 226g ust. 1 p.r.).”
Okazuje się jednak, że słuszne założenie ustawodawcy często nie znajduje odzwierciedlenia w praktyce prowadzenia postępowań o zatwierdzenie układu z dokonaniem obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego.
Brak współdziałania organów egzekucyjnych
Pierwszym, nagminnie występującym problemem jest okoliczność, że nie wszyscy komornicy sądowi i administracyjne organy egzekucyjne respektują fakt otwarcia przez nadzorcę układu postępowania o zatwierdzenie układu dłużnika. Oznacza to, że często dochodzi do sytuacji, że pomimo dokonania obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego w KRZ organy egzekucyjne nie zawieszają prowadzonych postępowań, robią to dopiero na wezwanie nadzorcy układu lub w ogóle wszczynają kolejne egzekucje. Wiąże się to z dokonywaniem zajęć rachunków bankowych oraz wierzytelności dłużnika, co w konsekwencji utrudnia odzyskanie przez niego płynności finansowej i realne wykonanie układu w przyszłości.
Wydaje się, że opisany problem wynika z nowości wprowadzonych rozwiązań. System KRZ działa dopiero od 1 grudnia 2021 roku, podobnie jak samo postępowanie o zatwierdzenie układu. Organy egzekucyjne często nie zdają sobie sprawy, że doszło do obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego dłużnika, nie sprawdzają systemu przez co realnie utrudniają prowadzenie postępowania. Niekiedy dochodzi również do sytuacji w której komornik sądowy uważa, że w ogóle nie powinien uchylać dokonanych zajęć albo, że przed wykonaniem tego wynikającego wprost z PR obowiązku powinni zapytać wierzyciela o zgodę. To z kolei prowadzi do dalszych napięć pomiędzy dłużnikiem a jego kontrahentem, a w skrajnych sytuacjach wymusza złożenie przeciwko organowi egzekucyjnemu zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa, polegającego na przekroczeniu uprawnień (art. 231 Kodeksu Karnego) oraz poinformowanie organów dyscyplinarnych. Jakkolwiek zazwyczaj doprowadza to do zamierzonego efektu w postaci zwolnienia zajęć egzekucyjnych, to znacząco wydłuża postępowanie i utrudnia regulowanie przez dłużnika bieżących zobowiązań.
Stosowanie odpowiednio, czyli nie stosowanie w ogóle?
Kolejną palącą kwestią związaną ze stosowaniem art. 226e PR jest niefortunne użycie słowa „odpowiednio”. „(…) „odpowiednie stosowanie” oznacza stosowanie tych przepisów z pewnymi modyfikacjami. W tym przypadku „odpowiedni” należy odczytywać jako: przydatny, właściwy, nadający się, należyty. (…) Zatem stosując odpowiednio przepisy o.p. należy je zmodyfikować, aby nadawały się do zastosowania w ramach prowadzonego postępowania.” – Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 czerwca 2019 r. Jakkolwiek powyższa interpretacja została wyprowadzona w związku z wykładnią przepisów podatkowych, tak z powodzeniem można odnieść ją również do innych gałęzi prawa w tym prawa restrukturyzacyjnego. Art. 312 ust. 2 PR, do którego odnosi się art. 226e PR brzmi: „Sędzia-komisarz na wniosek dłużnika lub zarządcy może uchylić zajęcie dokonane przed dniem otwarcia postępowania sanacyjnego w postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym skierowanym do majątku dłużnika wchodzącego w skład masy sanacyjnej, jeżeli jest to konieczne dla dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa. Przepis ust. 1 zdanie trzecie stosuje się odpowiednio.” Problem polega na tym, że w postępowaniu o zatwierdzenie układu brak osoby pełniącej funkcję sędziego – komisarza.
Powyższe prowadzi do trzech różnych wykładni w postępowaniu o zatwierdzenie układu:
- funkcję sędziego komisarza przejmuje sąd restrukturyzacyjny,
- funkcję sędziego komisarza przejmuje nadzorca układu na którego wniosek organ egzekucyjny uchyla zajęcie,
- nikt nie przejmuje funkcji sędziego komisarza przez co przepis jest w rzeczywistości martwą regulacją.
Taka sytuacja prowadzi do absurdów, w których w zależności od tego, w jakim miejscu Polski prowadzone jest postępowanie o zatwierdzenie układu, należy zastosować różne środki, albo pogodzić się z tym, że pomimo istnienia art. 226e PR i art. 312 ust. 2 PR zajęcia dokonane przed obwieszczeniem ustaleniu dnia układowego w ogóle nie zostaną uchylone. Dobrze obrazuje to porównanie następujących orzeczeń sądowych:
„Stosowanie do treści art. 312 ust. 2 PR stosowanym odpowiednio do postępowania o zatwierdzeniu układu (na podstawie art. 226e PR), Sąd Restrukturyzacyjny na wniosek dłużnika lub nadzorcy układu, może uchylić zajęcie dokonane przed dniem dokonania ogłoszenia o ustaleniu dnia układowego w postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym skierowanym do majątku dłużnika wchodzącego w skład masy układowej jeżeli jest to konieczne dla dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa.” – Sąd Rejonowy w Kaliszu, V Wydział Gospodarczy
„Zgodnie z art. 226e PR: W okresie wskazanym w art. 226d przepisy art. 256 i art. 312 stosuje się odpowiednio. Natomiast przepis art. 312 PR uprawnia do wydania m.in. postanowienia o stwierdzeniu zawieszenia postępowań egzekucyjnych jedynie sędziego komisarza. Zauważyć należy, że w postępowaniu o zatwierdzenie układu, zarówno na etapie przedsądowym, jak i sądowym, sędzia-komisarz nie jest powoływany. Nie ma też przepisu, który w sposób ogólny przekazywałby kompetencje sędziego komisarza innemu organowi, w szczególności sądowi restrukturyzacyjnemu lub wyznaczonemu sędziemu. Tym samym sąd stoi na stanowisku, że wydanie takiego postanowienia przez sąd restrukturyzacyjny nie jest dopuszczalne.” – Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie, XVIII Wydział Gospodarczy.
Podsumowanie
Wprowadzenie do PR postępowania o zatwierdzenie układu wraz z obwieszczeniem ustaleniu dnia układowego, będącego transpozycją uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego z tzw. „tarczy antykryzysowej 4.0” należy oceniać jako jeden z najlepszych pomysłów ustawodawcy w ostatnim czasie. Opisane powyżej problemy pokazują jednak, że potrzebny jest czas aby organy egzekucyjne nauczyły się, że powinny na bieżąco monitorować czy w systemie KRZ nie pojawiło się obwieszczenie, dotyczące dłużnika, przeciwko któremu prowadzą postępowanie. Co więcej wydaje się, że konieczna jest nowelizacja przepisów, pozwalająca na jednolitą interpretację jaki organ decyduje o uchyleniu zajęć egzekucyjnych dokonanych przed obwieszczeniem o dniu układowym dłużnika.
Autorzy:
Przemysław Wierzbicki | doradca restrukturyzacyjny
Krzysztof Wanecki | aplikant adwokacki
