Wstęp
Postępowanie o zatwierdzenie układu jest jednym z postępowań restrukturyzacyjnych wymienionych w ustawie Prawo Restrukturyzacyjne. Jest to jednocześnie najpopularniejsze postępowanie restrukturyzacyjne. W 2022 roku postępowania o zatwierdzenie układu stanowiły ponad 90% wszystkich otwartych postępowań restrukturyzacyjnych w Polsce.
Celem postępowania restrukturyzacyjnego jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami. Jednakże osiągnięcie tego celu byłoby niemożliwe bez zapewnienia dłużnikowi określonej pomocy ze strony ustawodawcy, która przez określony czas ochroni dłużnika przed negatywnymi, z punkt widzenia dłużnika, działaniami wierzycieli czy też kontrahentów. Nie ulega wątpliwości, iż aby restrukturyzacja mogła zostać przeprowadzona w sposób skuteczny dłużnik musi mieć realną możliwość bieżącej działalności.
Jednym z takich rozwiązań ochronnych dla dłużnika są ograniczenia w możliwości wypowiadania określonych umów łączących kontrahenta z dłużnikiem.
Problematyka wypowiadania umów w toku postępowania o zatwierdzenie układu została uregulowana przez ustawodawcę poprzez odesłanie do konkretnych przepisów o przyspieszonym postępowaniu układowym. Zgodnie z art. 226e p.r. w okresie wskazanym w art. 226d p.r. przepis art. 256 p.r. stosuje się odpowiednio.
Zakres regulacji
Od dnia dokonania obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego do dnia prawomocnego umorzenia postępowania w przedmiocie rozpoznania wniosku o zatwierdzenie układu albo zakończenia postępowania o zatwierdzenie układu niedopuszczalne jest wypowiedzenie:
- przez wynajmującego lub wydzierżawiającego umów najmu lub dzierżawy lokalu lub nieruchomości, w których jest prowadzone przedsiębiorstwo dłużnika;
- umów kredytu w zakresie środków postawionych do dyspozycji kredytobiorcy przed dniem otwarcia postępowania (tj. dniem obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego);
- umów leasingu;
- ubezpieczeń majątkowych;
- umów rachunku bankowego;
- umów poręczeń;
- umów obejmujących licencje udzielone dłużnikowi;
- gwarancji lub akredytyw wystawionych przed dniem otwarcia postępowania (tj. dniem obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego);
- innych umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika.
Z jednej strony katalog umów objętych ochroną przed wypowiedzeniem został enumeratywnie wskazany w art. 256 p.r. w sposób zamknięty, jednakże z drugiej strony ustawodawca wprowadzając pojęcie „umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika” sprawił, iż pojęcie to może być definiowane na różne sposoby.
Na uwadze należy mieć jednak, iż powyższych ograniczeń nie stosuje się wówczas, gdy podstawą wypowiedzenia umowy jest niewykonywanie przez dłużnika po dniu obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego zobowiązań nieobjętych układem (zob. art. 151 p.r.) lub inna okoliczność przewidziana w umowie. (por. art. 256 ust. 3 p.r.).
Przykład:
Wynajmujący albo wydzierżawiający może wypowiedzieć umowę najmu lub dzierżawy lokalu lub nieruchomości, w których jest prowadzone przedsiębiorstwo dłużnika, jeżeli dłużnik po dniu obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego nie płaci bieżących należności z tytułu czynszu.
Konkludując, zakaz wypowiadania umów dotyczy tylko wypowiedzenia z powodu okoliczności, które zaistniały przed dniem otwarcia postępowania. Omawiana regulacja nie odnosi się do wygaśnięcia umowy wskutek zajścia warunku rozwiązującego, upływu czasu, porozumienia stron ani złożenia wypowiedzenia przez dłużnika.
Umowy o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa i ich spis
Jak już zostało wspomniane wcześniej, jedną z kategorii umów objętych ochroną przed wypowiedzeniem są umowy o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika. Taka konstrukcja przepisu art. 256 ust. 1 i 2 p.r. zapewnia objęcie ochroną przed wypowiedzeniem umów, które nie zostały wprost wymienione w tym przepisie.
Ustawa prawo restrukturyzacyjne nie zawiera definicji takiej kategorii umów. W literaturze zauważa się, iż chodzi o umowy, których przerwanie wykonywania powodowałoby istotnie niższy poziom działalności dłużnika. Chodzi o umowy, których zaprzestanie wywoła bezpośrednio lub pośrednio istotną obniżkę przychodów lub też doprowadzi od utraty istotnego aktywa majątkowego. Będą to więc umowy dostawy ważnego surowca, materiału lub usługi oraz istotne umowy nabycia towarów lub usług dłużnika. Do kategorii takich umów zaliczyć możemy również np. umowy na dostawę energii, gazu, wody, umowy o korzystanie z usług telekomunikacyjnych czy podstawowych usług bankowych.
Z uwagi na fakt, iż pojęcie umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika jest terminem nieprecyzyjnym ustawodawca nałożył na nadzorcę układu obowiązek sporządzenia spisu umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika, który powinien zostać złożony do akt postępowania w terminie trzech tygodni od dnia obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego. Przepisy nie przewidują możliwości zakwestionowania przez wierzyciela umieszczenia jego umowy w spisie.
Nadzorca układu powinien zatem każdorazowo ocenić realia konkretnego przedsiębiorcy, w tym okoliczności związane z jego funkcjonowaniem w danej branży, aby prawidłowo dokonać ustalenia spisu umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa.
Zaznaczyć należy, że spis ma jedynie charakter informacyjny. Oznacza to, że nie jeste orzeczeniem konstytutywnym, które ustanawia listę umów, których nie można wypowiedzieć. Jeśli zatem kontrahent wypowie umowę o podstawowym znaczeniu przed złożeniem przez nadzorcę spisu do akt, to wypowiedzenie będzie nieważne, jeśli umowa znajdzie się na spisie.
Nieumieszczenie umowy w spisie oznacza, że brak jest przeszkód do skutecznego wypowiedzenia umowy przez kontrahenta.
Zezwolenie na wypowiedzenie umowy
Zakaz wypowiadania umów objętych ochroną przewidzianą w art. 256 ust. 1 i 2 p.r. nie jest bezwzględny. Zgodnie z art. 256 ust. 1 p.r. rada wierzycieli może wydać zezwolenie na wypowiedzenie umowy objętej ochroną przed wypowiedzeniem.
Pamiętać należy jednak, iż w postępowaniu o zatwierdzeniu układu nie występuję rada wierzycieli. Zgodnie z przepisem art. 226e p.r. w postępowaniu o zatwierdzenie układu przepis art. 256 stosuje się odpowiednio.
W literaturze znaleźć można trzy stanowiska prezentujące na czym powinno polegać odpowiednie stosowanie tego przepisu:
- w postępowaniu o zatwierdzenie układu nie ma ani rady wierzycieli, ani sędziego-komisarza, co oznacza, że wypowiadanie takich umów jest wykluczone i nie istnieje tryb wydawania zezwoleń na wypowiedzenie umowy. Brak jest bowiem przepisów, które przyznawałyby jakiemukolwiek podmiotowi kompetencję do wyrażenia takiej zgody;
- w postępowaniu o zatwierdzenie układu nie ma ani rady wierzycieli, ani sędziego-komisarza, co oznacza, że konieczne jest przyjęcie, że upoważnienie sędziego-komisarza występującego w zastępstwie rady (art. 139 ust. 1 p.r.) wykonuje sąd, a konkretnie wyznaczony sędzia;
- w postępowaniu o zatwierdzenie układu nie ma ani rady wierzycieli, ani sędziego-komisarza, co oznacza, że z uwagi na pozasądowy charakter tego postępowania uprawnionym podmiotem do wydawania zezwoleń na wypowiadanie umów jest nadzorca układu.
Wykładnia celowościowa przepisów oraz praktyka ich stosowania wskazują, iż najwłaściwsze jest stanowisko, zgodnie z którym to nadzorca układu jest organem postępowania właściwym do wydawania zezwolenia na wypowiedzenie umowy.
Zauważyć należy, że w ustawie z dnia 19 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19, która wprowadziła uproszczone postępowanie o zatwierdzenie układu, w przepisie art. 16 ust. 3 pkt 3 Tarczy 4.0. przewidziano, że zezwolenia, o których mowa w przepisie art. 256 ust. 1 PrRestr, wydaje nadzorca układu.
Wydaje się zatem, iż nieuregulowanie tej kwestii w ustawie prawo restrukturyzacyjne jest niedociągnięciem legislacyjnym ustawodawcy, jednakże jego intencją jest, aby to nadzorca układu posiadał uprawnienie do wydawania zezwoleń w trybie art. 256 p.r.
Ponadto, na uwadze należy mieć, iż postępowanie o zatwierdzenie układu do momentu złożenia do sądu wniosku o zatwierdzenie układu, toczy się niemal w całości poza sądem. Jednym z jego głównych założeń jest ograniczenie roli sądów do minimum, co pozytywnie oddziaływać ma na szybkość i sprawność postępowania. Nielogicznym wydaje się zatem, aby sąd nie posiadając informacji o postępowaniu był w stanie wydawać merytoryczne zezwolenia na wypowiadanie umów w sprawie. Nie wydaje się również, aby sądy, szczególnie te w dużych ośrodkach miejskich, były w stanie sprawie procedować w tym zakresie tym bardziej, iż co do zasady postępowanie o zatwierdzenie układu trwa jedynie cztery miesiące.
Zezwolenie nadzorcy układu na rozwiązanie umowy musi być wydane przed złożeniem stosownego oświadczenia.
Skutek wypowiedzenia umowy z naruszeniem przepisów
Niedopuszczalność wypowiadania umów, o której mowa w art. 256 p.r. należy rozumieć jako niedopuszczalność złożenia oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy. Złożenie oświadczenia woli wbrew regulacji art. 256 p.r. nie wywołuje skutków prawnych, tj jest nieważne (art. 58 § 1 k.c.). Jeżeli kontrahent w wyniku bezprawnego wypowiedzenia zaprzestanie świadczenia, to dłużnikowi przysługuje powództwo o ustalenie istnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy.
Badając skuteczne wypowiedzenie umowy w świetle art. 256 p.r. analizować należy czy do złożenia oświadczenia woli kontrahenta doszło przed czy po dniu obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego. Zgodnie bowiem z art. 61 § 1 k.c. oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Jeśli kontrahent złożył oświadczenie woli przed dniem obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego, ale dotarło ono do dłużnika już po tym dniu, to niestety dla kontrahenta, ale umowa objęta jest ochroną z art. 256 p.r., a jej wypowiedzenie jest niedopuszczalne.
Przepis art. 256 p.r. nie ma jednak mocy wstecznej, co oznacza, że nie odnosi się do sytuacji, gdy oświadczenie o wypowiedzenie umowy zostało skutecznie złożone dłużnikowi przed dniem obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego, nawet jeśli, bieg terminu wypowiedzenia kończy się po dniu obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego (zob. postanowienie SO w Częstochowie z dnia 23 lutego 2017 r., V GCo 9/17).
Autorzy:
Przemysław Wierzbicki | doradca restrukturyzacyjny
Marcin Orzechowski | aplikant adwokacki
